Monumenten voor schrijvers

In De Nieuwe Kerk zijn tal van bekende en (nu) minder bekende schrijvers begraven, of herdacht met een gedenksteen. Een traditie die al kort na de inwijding van de kerk in de 15e eeuw begon. Vandaag geven we op gepaste hedendaagse invulling aan deze traditie.

Bezoekers vinden de gedenkstenen in het Noord-Transept. Huidig overzicht van monumenten voor schrijvers:

• Monument voor Joost van den Vondel
• Gedenktekst voor P.C. Hooft
• Gedenksteen voor Hella Haasse
• Gedenksteen voor Johan Huizinga
• Gedenksteen voor Multatuli
• Gedenksteen voor Willem Frederik Hermans
• Gedenksteen voor Dirck Volckertszoon Coornhert
• Gedenksteen voor Anton de Kom
• Gedenksteen voor Betje Wolff en Aagje Deken
• Gedenksteen voor Gerbrandt Adriaenszoon Bredero

Literaire helden koesteren

Al kort na de inwijding door de bisschop van Utrecht (15de eeuw) worden er dichters en schrijvers in De Nieuwe Kerk te ruste gelegd. Als de kerk – met Alteratie van 1578 – overgaat in protestante handen komt er een extra dimensie bij.

Amsterdam is de leidende stad van een jonge Republiek. De trotste stad koestert zijn literaire helden. Zo wordt Vondels kist in 1679 onder massale belangstelling plechtig de kerk ingedragen. Zijn graf was echter wel een van die tijdelijke rustplaatsen.

De Franse tijd maakte ook in Nederland een einde aan de grafpraktijk van kerken. Desondanks, zo denken onderzoekers, werd dichter Isaäc da Costa in 1860 in De Nieuwe Kerk bijgezet. Na hem zijn het echte gedenkstenen die een literaire naam eren. De mooie traditie raakte in de 20ste eeuw in onbruik.

Traditie weer opgepakt

In de 21ste eeuw werd de traditie weer opgepakt. We geven gehoor aan een breed gedragen oproep van literaire organisaties, bibliotheken, scholen, uitgevers, leeskringen en leesbevorderingspartijen om de leescultuur te bevorderen.

We geven met de onthullingen context en we bieden een blik van nu op een bestaand oeuvre. Bij iedere nieuwe steen wordt een actuele blik op het oeuvre van de schrijver geboden.

Monument voor Joost van den Vondel (1587–1679)

Op 5 februari 1679 stierf op 91-jarige leeftijd Nederlands grootste dichter en toneelschrijver, Joost van den Vondel. Eervol werd hij begraven: veertien dichters droegen zijn kist en in de schouwburg werd een van zijn toneelstukken opgevoerd, voorafgegaan door een lijkrede.
Aan de zerk op zijn graf in De Nieuwe Kerk was Vondels roem echter niet af te lezen. Pas drie jaar later werd er een grafschrift aangebracht. Deze zwart-witte gedenkplaat werd in 1772 gemaakt, op kosten van het kunstgenootschap Diligentiae omnia. De urn met lauwerkransen en de sobere classicistische vormgeving zijn karakteristiek voor die tijd.

Gedenktekst voor P.C. Hooft (1581–1647)

Op zondag 16 maart 2003, zijn 456ste geboortedag, onthulde de schrijfster Hella S. Haasse in De Nieuwe Kerk een gedenktekst voor de in de kerk begraven P.C. Hooft. De schrijver-dichter P.C. Hooft is gedoopt, getrouwd en begraven in De Nieuwe Kerk. Na 456 jaar is ter nagedachtenis een blijvend monument geplaatst in de kerk.

Gedenksteen voor Hella Haasse ( 2 februari 1918 – 29 september 2011)

Op donderdagmiddag 1 februari 2018 werd in De Nieuwe Kerk Amsterdam, aan de vooravond van haar honderdste geboortedag 2 februari, een gedenksteen onthuld ter ere van schrijfster Hella S. Haasse. Haar twee kleindochters Merel en Alissa van den Berg, Professor Herman Pleij, haar biografe Aleid Truijens en uitgeverij Querido waren bij de onthulling en de festiviteiten aanwezig. Georgina Verbaan en Willem Nijholt lazen voor. Het ontwerp van de steen is van Wigger Bierma en de grafisch beeldhouwer is Henk Welling.

Hélène Serafia Haasse, auteursnaam Hella S. Haasse, werd geboren op 2 februari 1918 in Jakarta, in het toenmalige Nederlands-Indië. 2018 is het jaar van haar honderdste geboortedag en tegelijk is het zeventig jaar geleden dat zij debuteerde met het Boekenweekgeschenk Oeroeg. Dit boek was haar grote doorbraak. Vele romans, essays en autobiografische teksten volgden. Vrijwel alle belangrijke Nederlandse literaire prijzen vielen haar ten deel, de P.C. Hooft-prijs (1983) en de Prijs der Nederlandse Letterkunde (2004) voorop.  In 1992 werd zij door koningin Beatrix onderscheiden met de zeldzame eremedaille voor Kunst en Wetenschap. Hoe rijk en geliefd haar literaire werk was, blijkt wel uit de volgende wapenfeiten: als enige schreef zij drie keer het Boekenweekgeschenk, in 1948, 1959 en 1994. Haasse is ook een van Nederlands meest vertaalde auteurs, in vijfentwintig landen is werk van haar verschenen. In Frankrijk is het zelfs integraal vertaald. President Chirac onderscheidde haar met het eervolle Légion d’honneur. Er zijn boeken van haar verfilmd. Oeroeg en Het woud der verwachting hebben steevast een hoge plek op veel leeslijsten van middelbare scholieren.

Gedenksteen voor Johan Huizinga (1872-1945)

Op woensdagmiddag 30 januari 2019 onthulde Ingrid van Engelshoven, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, een gedenksteen ter ere van historicus en schrijver Johan Huizinga. Aanleiding was het 100-jarig jubileum van zijn literaire meesterwerk Herfsttij der Middeleeuwen. Op 31 januari 1919 ondertekende Huizinga het voorwoord van dit beroemde, zeer invloedrijke werk dat generaties historici en studenten in binnen- en buitenland heeft geïnspireerd.

De onthulling deed de minister samen met familieleden van Huizinga. Schrijver Bart van Loo – auteur van De Bourgondiërs (vijf sterren in De Morgen) en emeritus hoogleraar historische letterkunde Herman Pleij hielden inspirerende inleidingen. Walter Nikkels ontwierp de steen en Henk Welling voerde het uit.

Gedenksteen voor Multatuli (1820–1887)

Op maandag 17 februari 2020 werd in De Nieuwe Kerk een gedenksteen ter ere van Multatuli, Eduard Douwes Dekker, onthuld door koning Willem Alexander en leerlingen van de OBS Multatuli in Amsterdam. De bijzondere gebeurtenis was een initiatief van het Multatuli Genootschap. De onthulling van de steen markeerde de start van het Multatuli-jaar 2020, ter ere van de 200ste geboortedag van de Amsterdamse schrijver.

Multatuli werd het bekendst met zijn roman Max Havelaar, voor het eerst gepubliceerd in 1860 en in meer dan veertig talen uitgegeven. Dit werk werd in 2002 door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde uitgeroepen tot het belangrijkste Nederlandstalige letterkundige werk aller tijden. De roman, waarin de schrijver scherp de houding van de kolonisatoren in Nederlands-Indië – het huidige Indonesië – aan de kaak stelt, had grote invloed op de Nederlandse letterkunde en het koloniale beleid. Multatuli en Max Havelaar zijn onlosmakelijk verbonden met de Nederlandse geschiedenis en literatuur.

De gedenksteen is ontworpen door kunstenaar Jeroen Henneman, die zich daarbij sterk liet inspireren door Max Havelaar. De steen bevat de handtekening van Multatuli en de befaamde eerste zin van het boek: ‘Ik ben makelaar in koffie, en woon op Lauriergracht no. 37.’ Daarnaast bevat de steen een smaragd, een verwijzing naar Multatuli’s benaming voor Nederlands-Indië ‘gordel van smaragd’.

Gedenksteen voor Willem Frederik Hermans

Op dinsdagmiddag 31 augustus 2021 werd door burgemeester Femke Halsema van Amsterdam en Guy Verhofstadt, oud-premier van België en thans Europarlementariër, samen met de familie Hermans een gedenksteen onthuld ter ere van Willem Frederik Hermans.

Aanleiding is de 100ste geboortedag op 1 september van de schrijver. Guy Verhofstadt, hield in De Nieuwe Kerk een lofrede. Thom Hoffman, acteur en fotograaf, sprak over Hermans Ludens.

Gedenksteen voor Dirck Volckertszoon Coornhert (1522-1590)

Ter ere van het Coornhert-herdenkingsjaar werd op 28 oktober 2022 een gedenksteen voor Dirck Volkertszoon Coornhert onthuld. Van alle vrijdenkers was Coornhert wellicht de minst bekende. Omdat hij uitsluitend in het Nederlands schreef, werd hij geen onderdeel van de bredere debatten in Europa.

In de twintigste eeuw kwam er een hernieuwde belangstelling voor het werk van Coornhert. Vooral de oprichting van de Coornhert-Liga in 1971 heet hier aan bijgedragen. In 2008 werd de Coornhert Stichting opgericht, die inmiddels een groot aantal boeken en teksten over en van Coornhert heeft gepubliceerd. In 2017 volgde de Coornhert Stichting Haarlem. Deze stichting heeft in 2022 een herdenkingsjaar vol evenementen georganiseerd.

Tijdens de onthulling kwamen drie sprekers aan het woord: Wim Cerutti (voorzitter van de Coornhert Stichting Haarlem), Boris Dittrich (oud-tweede kamerlid en oud-fractievoorzitter van D66) en Franc Weerwind (oud-minister voor Rechtsbescherming). De sprekers onthulden de gedenksteen samen met enkele leerlingen van het Coornhert Lyceum. Op de steen staat de vermaarde oneliner: “wie nimmer twijfelt, leert niet.”

Gedenksteen voor Anton de Kom (1898-1945)

Op 24 november 2022, aan de vooravond van de Onafhankelijkheidsdag van de Republiek Suriname, onthulde de heer Rajendre Khargi, ambassadeur van Suriname, een schrijverssteen ter ere van Anton de Kom (1898-1945). De ceremonie vond plaats in het bijzijn van zijn dochter Judith de Kom, kleinkinderen en achterkleinkinderen.

Anton de Kom was een Surinaams-Nederlandse schrijver, vrijheidsstrijder en verzetsman. Zijn beroemde werk, Wij slaven van Suriname (1934), is een felle literaire aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing. Het werk van de Kom vormt vandaag een belangrijke stem in het maatschappelijk debat over racisme in Nederland.

Aanwezig waren ook burgemeester Halsema van Amsterdam, minister Weerwind voor Rechtsbescherming, het bestuur van de Anton de Kom Stichting en tal van andere genodigden.

De gedenksteen is ontworpen door Natasja Kensmil (1973), winnaar van de Johannes Vermeer Prijs 2021. Walter Nikkels ontwierp de steen en Henk Welling voerde het uit.

Gedenksteen voor Louis Couperus

Op zondag 16 juli 2023 onthulde Jan van Zanen, de burgemeester van Den Haag, een gedenksteen voor Louis Couperus in De Nieuwe Kerk Amsterdam. Aanleiding van deze onthulling was het Couperusjaar, met tal van jubileumactiviteiten. De gedenksteen werd ontworpen door vormgever Tessa van de Waals en kreeg een plek bij de andere schrijversstenen van o.a. Multatuli, Hella S. Haasse en Anton de Kom.

Gedenksteen voor Betje Wolff en Aagje Deken

Op donderdag 7 maart 2024 werd, voorafgaand aan Internationale Vrouwendag, een schrijverssteen onthuld ter ere van het schrijversduo Betje Wolff en Aagje Deken. Onder luid applaus kwam de steen tevoorschijn – een ontwerp van Karen Polder. Tijdens de bijeenkomst werden de schrijvers geëerd door verschillende generaties. Dichttalent Maartje Smits (1986) en emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Marita Mathijsen (1944) hielden en toespraak. Ook Ellen van Selm, burgemeester van Purmerend, richtte zich tot het duo dat samen tot nieuwe vormen van literatuur kwam. Aanwezig in De Nieuwe Kerk waren tal van genodigden, schrijvers en feministische iconen.

Gedenksteen voor Gerbrandt Adriaenszoon Bredero (1585-1618)

Op zondag 16 maart 2025 werd een schrijverssteen onthuld voor Gerbrandt Adriaenszoon Bredero (1585-1618). Bredero verwierf grote populariteit met zijn levendige toneelstukken en gedichten. Hij beheerste alle registers van het Nederlands, van rauwe volkstaal tot smachtende liefdesverklaringen. Bij de viering van het 750-jarige Amsterdam was deze schrijverssteen dan ook een passend eerbetoon.

De schrijverssteen, gehouwen door beeldhouwer Henk Welling, werd op feestelijke wijze onthuld. Er waren voordrachten van emeritus hoogleraar Nederlandse literatuur Lia van Gemert en schrijfster Nelleke Noordervliet. Daarnaast waren er ook optredens van rapper Yes-R en acteur Vastert van Aardenne.